80-ci illərdən bəri Qafqaz regionunda üç böyük müharibənin baş verməsi hələ də bu regionda sülhün əsaslarını yarada bilməyib; geosiyasət, böhran və identikliyin nəticəsi olan əsaslar.
Cənubi Qafqaz regionu, xüsusən də Qarabağ bölgəsi bir neçə onilliklər ərzində geosiyasi böhrandan əziyyət çəkən bölgələrdən biri hesab olunur. Belə böhranlar sürtünmə və geniş coğrafi qarışıqlıqdan əlavə, münaqişə və kimlik müxtəlifliyi mühitinə malik olan ərazilərdə formalaşır.
Üçüncü Qarabağ müharibəsinin başa çatması ilə bu regionun geosiyasi vəziyyəti homojenləşdi. Bu mənada Qarabağ bölgəsi tamamilə Azərbaycan Respublikasının nəzarətinə keçdi, İrəvan və ermənilər praktiki olaraq əsas ərazi sərhədlərinə geri çəkildilər.
Stepankert (Xankəndi) şəhərində yaşayan 120 min erməninin Ermənistana qaytarılması ilə bu prosesin son mərhələsi başa çatdı və İrəvanla Bakı arasında sülh danışıqları prosesi başlandı.
Bu bölgədə sabit atəşkəs bu bölgədəki rəqabət və ittifaqlara son qoya bilmədi. Əgər bir vaxtlar Rusiya-Fransa-Ermənistan bir tərəfdə, Azərbaycan Respublikası-Türkiyə-İsrail digər tərəfdə, İran və ABŞ formasında müttəfiqliklərin təşkili də balanslaşdırıcı və əməkdaşlıq edən oyunçular kimi iştirak edirdisə, Qarabağ müharibələrinin başa çatması ilə yeni koalisiyalar yarandı.
Rusiya Ermənistanın daimi müttəfiqi rolundan çıxdı, belə ki, İrəvan fevralın 23-də Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatında üzvlüyünü dayandırdığını elan etdi. Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan hesab edir ki, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi xüsusilə 2021 və 2022-ci illərdə yerinə yetirilməyib.
Amma İrəvan mövcud vəziyyəti ölkənin milli maraqlarını qorumaq üçün yetərli hesab etmir, diversifikasiya siyasəti ilə öz iqtisadi və təhlükəsizlik maraqlarını təmin etməyə cəhd göstərir. Buna görə də Ermənistan Yeni Dehli ilə iqtisadi-hərbi əməkdaşlığı artırıb. Bu gün Hindistan hərbi-texniki əməkdaşlıq sahəsində Ermənistanın əsas tərəfdaşına çevrilir. Əvvəllər bu vəzifəni 2011-2020-ci illər ərzində Ermənistanın silah və hərbi texnikasının 93 faizindən çoxunu təmin edən Rusiya tuturdu.
Həmçinin Ermənistan Avropa İttifaqı, Avropa ölkələri, xüsusən də Fransa ilə münasibətləri qaytarmağa və bərpa etməyə çalışır. Bu çərçivədə İrəvan Avropa İttifaqına daxil olmağa və Fransa ilə hərbi əlaqələri gücləndirməyə çalışır. Ermənistanın Xarici İşlər naziri Ararat Mirzoyan bildirib ki, İrəvan Avropa İttifaqına üzvlük üçün müraciət etməyi araşdırır. Fransanın Müdafiə naziri Sebastyan Le Kurnonun Ermənistan Müdafiə naziri Suren Papikyanla görüşündə Parisin Ermənistana müdafiə ləvazimatları göndərilməsi razılaşdırılıb.
Digər tərəfdən, Bakı son illərdə Rusiya, İsrail, Pakistan və Türkiyə ilə geniş hərbi müqavilələr imzalayıb. Azərbaycan Respublikası son illərdə Rusiya ilə S-300 sistemlərinin alınması ilə bağlı müqavilələr imzalasa da, Bakı 1,5 milyard avro dəyərində qabaqcıl radar və silah sistemləri ilə təchiz edilmiş naməlum sayda dördüncü nəsil JF-17 döyüş təyyarələrinin alınması üçün Pakistanla danışıqları gündəmə gətirib.
Həmçinin, son illərdə İsrail rejiminin 140-dan çox şirkəti Azərbaycan Respublikasında fəaliyyət göstərir. Ticarət əlaqələri bir çox sahələri əhatə edir – enerji, hərbi-texniki əməkdaşlıq, kənd təsərrüfatı, su təsərrüfatından tutmuş elm, təhsil və mədəniyyət əlaqələrinə qədər. Enerji, əməkdaşlığın əsas sahələrindən biridir. İsrail neftinin 40%-ni Azərbaycandan idxal edir. 2012-ci ildə Azərbaycanın İsraildən hərbi texnika alması 1,6 milyard dollardan çox artıb. 2016-cı ilə qədər İsraildən Azərbaycana göndərilən silahların həcmi 6 milyard dollara yüksəlib. İsrailin Bakıya göndərdiyi hərbi yüklər arasında pilotsuz təyyarələr birinci yeri tutur.
Amma bu regionda münasibətlərin balans nöqtəsi İrandır; region ölkələri və Cənubi Qafqaz regionunun aktorları ilə geniş ikitərəfli və çoxtərəfli əlaqələri olan ölkə. Bir tərəfdən, Qarabağ müharibəsi başa çatdıqdan sonra dəhlizlər və daşımalar, xüsusilə Azərbaycan Respublikasının əsas ərazisinin Naxçıvana tranzit əlaqəsi sahəsində geniş iqtisadi razılaşmalar həyata keçirilmişdir, digər tərəfdən, Ermənistanla iqtisadi və tranzit əlaqələr sahəsində sabit əlaqələr mövcuddur.
Amma Qafqazda baş verən yeni geosiyasi dəyişikliklər və Ermənistanın münasibətlərini şaxələndirmək siyasəti ilə bu ölkə İranla münasibətlərində yeni gündəm zəbt etdiyi görünür. Bu ölkənin iki yüksək səviyyəli siyasi və hərbi rəsmisinin İrana səfəri münasibətlərin möhkəmlənməsini və yeni gündəmi göstərir. Əvvəlcə İran İslam Respublikasının Müdafiə və Silahlı Qüvvələrə Dəstək naziri general-mayor Aştiyani Tehranda Ermənistanın Müdafiə naziri Suren Papikyan ilə görüşərək müzakirələr apardı və bu görüş ikitərəfli münasibətlərin və regional məsələlərin davam etdirilməsi çərçivəsində keçirildi.
Həmçinin, şənbə günü, 9 martda Ermənistan Xarici İşlər nazirinin müavini Vahan Qostanyan Xarici İşlər naziri Hüseyn Əmir Abdullahiyanla görüşərək danışıqlar apardı.
Sonda qeyd edək ki, üçüncü müharibənin başa çatmasından sonra Qafqazda baş verən proseslər və nisbi sabitlik yeni hadisələrdən xəbər verir ki, yeni ittifaq və koalisiyalar İranın şimal sərhədlərinə yaxın bu bölgədə rəqabət və əməkdaşlığı formalaşdıracaq.
Sizin rəyiniz