Soyuqdəymə nədir? Səbəbləri, Əlamətləri və Qarşısının Alınması

 Soyuqdəymə, əsasən rinoviruslar kimi viruslar tərəfindən törədilən üst tənəffüs yolları infeksiyasıdır. Ən ümumi əlamətlər burun axıntısı, boğaz ağrısı və öskürəkdir. Soyuqdəymə adətən öz-özünə sağalır, lakin bəzən şiddətlənə bilər.

Soyuqdəymə nədir?

Soyuqdəymə, üst tənəffüs sisteminin (burun, boğaz və bəzən sinüs və bronxlar) infeksiyasıdır. Əsasən viruslar tərəfindən törədilir və ən çox rast gəlinən viruslardan biri rinoviruslardır. Soyuqdəymə adətən yüngül və öz-özünə keçən bir vəziyyət olsa da, bəzi hallarda şiddətlənə bilər.

 Soyuqdəymə, burun və boğazda iltihaba səbəb olur, bu da burun axıntısı, tıxanıqlıq, boğaz ağrısı və öskürək kimi əlamətlərlə özünü göstərir. Viruslar, nəfəs aldıqca burun və boğazdakı selikli qişaları təsir edərək, şişkinlik və iltihab yaradır, bu da nəfəs almağı çətinləşdirir.

Soyuqdəyməyə səbəb olan ən çox rast gəlinən viruslar:

Bu viruslar havadan, təmasla və ya infeksiya daşıyan səthlərlə birbaşa əlaqə yolu ilə yayılır. Soyuqdəyməyə səbəb olan viruslar adətən burun və boğazda infeksiyalara yol açır və əksər hallarda mövsümi dəyişikliklərə bağlı olaraq daha geniş yayılır. Həmçinin, bu viruslar uşaq və böyüklər arasında asanlıqla keçərək, qısa müddətdə geniş ərazilərdə yayıla bilər.

Soyuqdəymə necə yayılır?

Soyuqdəymə əsasən bir neçə yolla yayılır. Birincisi, hava damcıları ilə yayılmadır; xəstə şəxsin hıçqırıq və ya öskürək etməsi nəticəsində havaya buraxılan kiçik damcılar, sağlam şəxslərin nəfəs alması ilə bədənə daxil ola bilər. İkinci yol isə çirkli səthlərlə təmasdır. Soyuqdəymə virusları, virusun daşındığı çirkli səthlərə toxunaraq və sonra bu əllərlə gözlərə, burna və ya ağıza toxunmaqla yayıla bilər. Üçüncü yol isə şəxsdən şəxsə yayılmadır. Yaxın təmas, məsələn, öpüşmək, əl sıxmaq və ya bir yerdə qapalı mühitdə olmaqla, virusların digər insanlara keçməsinə səbəb olur. Bu səbəbdən, əllərin tez-tez yuyulması və yaxın təmasdan qaçınmaq soyuqdəymənin yayılmasını əhəmiyyətli dərəcədə azaldır.

Soyuqdəymənin yayılmasının qarşısını necə almalı? 

1. Əlləri tez-tez yumaq - Vəziyyətə uyğun olaraq, sabun və su ilə əllərinizi tez-tez yumaq çox vacibdir. Bu, virusların yayılmasının qarşısını almağa kömək edir.
2. Maska taxmaq - Əgər soyuqdəymə əlamətləriniz varsa, maska taxmaq digər insanlara infeksiya yayılmasının qarşısını alır.
3. Bəzi səthləri dezinfeksiya etmək - Çirkli səthlərə toxunduqdan sonra onları təmizləmək və dezinfeksiya etmək lazımdır.
4. Yaxın təmaslardan çəkinmək - Xəstə olduğunuz halda başqaları ilə yaxın təmasda olmaqdan qaçınmaq, virusun yayılmasının qarşısını alır.
5. İmmuniteti gücləndirmək - Sağlam həyat tərzi, düzgün qidalanma, yuxu və fiziki fəaliyyət immunitet sistemini gücləndirir və soyuqdəymə viruslarına qarşı bədəninizin müqavimətini artırır.

Soyuqdəymənin əsas əlamətləri
 

Soyuqdəymənin ən əsas əlamətləri arasında burun axıntısı və ya tıxanıqlığı, boğaz ağrısı, öskürək, yüngül temperatur, baş ağrısı, bədən ağrıları və yorğunluq var. Bu əlamətlər bədənin infeksiyaya qarşı mübarizə apardığını göstərir. Burun axıntısı və tıxanıqlığı soyuqdəymənin ən yaygın simptomu olub, nəfəs almaqda çətinlik yaradır. Boğaz ağrısı isə, boğazda qıcıqlanma və udqunma çətinliklərinə səbəb olur. Soyuqdəymə həmçinin öskürək və hıçqırıqla müşayiət olunur, bu da boğazda iltihabın və ya qıcıqlanmanın nəticəsidir. Bəzi hallarda bədən temperaturu yüngül şəkildə yüksələ bilər, amma bu, adətən, daha ciddi infeksiyalarla bağlıdır. Baş ağrısı və bədən ağrıları ümumi halsızlığa səbəb olur, yorğunluq isə bədənin enerjisinin azalması ilə əlaqədardır. Sinə tıxanıqlığı, bronxların təsirlənməsi nəticəsində nəfəs almaqda çətinlik yarada bilər və sinə sıxılma hissi meydana gətirir.

Nə zaman həkimə müraciət etməli? 

Əgər soyuqdəymə ilə bağlı bəzi əlamətlər müşahidə edirsinizsə, müəyyən vəziyyətlərdə həkimə müraciət etmək vacibdir. Məsələn, bədən temperaturu 39°C-dən yuxarı qalxarsa və bu vəziyyət uzun müddət davam edərsə, bu, başqa bir ciddi infeksiyanın əlaməti ola bilər və mütləq həkimə müraciət etmək lazımdır. Ayrıca, nəfəs almaqda çətinlik hissi, darlıq və ya tənəffüs çətinliyi varsa, bu, bronxit və ya pnevmoniya kimi ciddi xəstəliklərin göstəricisi ola bilər və dərhal tibbi yardıma ehtiyac var. Soyuqdəymənin əlamətləri 10 gündən çox davam edərsə, infeksiyanın daha ciddi bir şəkildə inkişaf etdiyini göstərir və həkimə müraciət etmək məsləhət görülür. Həmçinin, şiddətli sinus ağrısı və ya qulaq infeksiyası da infeksiyanın yayılmasının və ciddi bir vəziyyətin başlanğıcı ola bilər, buna görə həkimə müraciət etmək vacibdir.

Soyuqdəymə üçün effektiv evdə müalicə üsulları 

Kifayət qədər istirahət 

Bədəndəki sağalma prosesinin sürətlənməsinə kömək edir. Yaxşı istirahət etmək immun sistemini gücləndirir və bədənə infeksiya ilə mübarizə aparmağa imkan verir. 

Maye qəbul etmək 

İsti içkilər, məsələn, çay və ya şorba, boğaz ağrısını rahatladar və burun tıxanıqlığını azaldar. Ayrıca, maye qəbul etmək bədənin susuz qalmasının qarşısını alır.

Duzlu qarqara 

Boğazdakı iltihabı azaltmaq üçün suya bir az duz əlavə edib qarqara etmək faydalıdır. Bu, həmçinin infeksiyanın qarşısını almağa kömək edir.

Bal və zəncəfil istifadə etmək 

Bal ilə zəncəfil qarışığı öskürəyi və boğaz ağrısını azaltmaq üçün çox faydalıdır. Zəncəfilin antiinflamatuar xüsusiyyətləri və balın yumuşaldıcı təsiri birləşərək rahatlıq təmin edir.

Burun yuyulması 

Burun tıxanıqlığını aradan qaldırmaq üçün duzlu su ilə yuyulma etmək təsirlidir. Bu, burun dəliklərindəki qalın mucusu təmizləyərək nəfəs almağı asanlaşdırır.

İsti kompreslər

Alın və ya sinusa isti kompres qoymaq, ağrını və təzyiqi rahatladar. Bu üsul xüsusilə sinus problemləri olanlarda faydalıdır.

Soyuqdəymədən necə qorunmaq olar?

• Əlləri tez-tez yumaq - Əllərinizi sabun və su ilə mütəmadi olaraq yumaq, virusların və bakteriyaların bədəndən uzaq qalmasına kömək edir.
• Yoluxmuş insanlardan uzaq durmaq - Soyuqdəymə və digər infeksiyalarla yoluxmuş insanlardan uzaq durmaq, virusların yayılmasının qarşısını almağa kömək edir.
• Əllə təmas edilən səthləri dezinfeksiya etmək - Yalnız əl sıxmaq deyil, həmçinin qapı qolları, telefon və digər ümumi istifadə olunan əşyaları tez-tez təmizləmək və dezinfeksiya etmək, virusların yayılmasını əhəmiyyətli dərəcədə azaldır.
• Bədən immunitetini balanslı qidalanma ilə gücləndirmək - Vitamin və mineral baxımından zəngin qidalarla balanslı və sağlam qidalanma, immun sistemini gücləndirərək bədənin soyuqdəymə və digər infeksiyalara qarşı müqavimətini artırır.

Soyuqdəymənin mümkün komplikasiyaları
 

• Sinus infeksiyaları (sinüzit): Soyuqdəymə bəzən sinusları təsir edərək sinüzitə səbəb ola bilər. Sinüzit, burun və üz sinüs yollarında iltihab yaranmasıdır və baş ağrısı, üz bölgəsində ağrı, burun tıxanıqlığı və ifrazat kimi simptomlarla özünü göstərir.
• Orta qulaq infeksiyaları (otit media): Soyuqdəymə zamanı, burun və boğazdakı infeksiya orta qulaqda iltihab yarada bilər. Otit media, qulaq ağrısı, eşitmə problemləri və bəzən yüksək hərarət ilə müşayiət olunur.
• Bronxit və ya pnevmoniya (şiddətli hallarda): Soyuqdəymə bəzən bronxit (bronxların iltihabı) və ya pnevmoniya (ağciyər infeksiyası) kimi ciddi xəstəliklərə yol aça bilər, xüsusən immuniteti zəif olan insanlarda. Bu vəziyyətlərdə nəfəs almaqda çətinlik, sinə ağrıları və yüksək temperatur müşahidə edilə bilər.
• Mövcud xəstəliklərin şiddətlənməsi: Soyuqdəymə, əvvəlcədən mövcud olan xəstəlikləri, xüsusilə astma, xroniki bronxit və ya digər tənəffüs yolu problemlərini şiddətləndirə bilər. Bu halda, nəfəs alma çətinləşə bilər və əlavə müalicə tələb oluna bilər.

Soyuqdəymə nə qədər davam edir?

1. Soyuqdəymə əlamətlərinin tipik müddəti (7-10 gün)
   Soyuqdəymə adətən 7-10 gün davam edir. İlk üç gündə əlamətlər (burun axıntısı, boğaz ağrısı, öskürək) daha güclü olur, sonra yüngülləşir. Bu müddət ərzində bədən virusla mübarizə aparır və əksər hallarda sağlamlaşma prosesi başlayır.
2. İnfeksiyanın şiddətinə görə müddət dəyişə bilər
   Soyuqdəymənin müddəti və şiddəti fərqli ola bilər. Yüngül hallarda əlamətlər 5-7 gün ərzində yox olur. Lakin bəzən daha şiddətli hallarda, xüsusilə immuniteti zəif olanlarda, soyuqdəymə daha uzun davam edə bilər və bərpa müddəti daha uzun ola bilər.
3. Soyuqdəymə sonrası bərpa və davam edən əlamətlər
   Soyuqdəymənin bitməsindən sonra bəzən bədən tam sağalmağa davam edir və əlamətlər bir neçə gün daha qalır. Məsələn, öskürək və burun tıxanıqlığı 1-2 həftə davam edə bilər, ancaq bu, adətən ciddi bir problem yaratmaz. Eyni zamanda, yorğunluq və bədən ağrıları da bərpa prosesi müddətində davam edə bilər.

Soyuqdəymə haqqında yayılmış yanlış fikirlər 

"Soyuqdəymə soyuq havadan gəlir" 

Soyuqdəymə, soyuq havadan deyil, viruslardan qaynaqlanır. Soyuq hava immun sistemini zəiflədə bilər, lakin əsas  səbəb viruslardır.

"Antibiotiklər soyuqdəyməyə kömək edir"

Soyuqdəymə viruslardan qaynaqlanır və antibiotiklər yalnız bakterial infeksiyalara qarşı təsirlidir. Bu səbəbdən, soyuqdəymə zamanı antibiotiklər təsirli deyil.

"Soyuq hava soyuqdəyməyə səbəb olur" 

Soyuq hava birbaşa soyuqdəyməyə səbəb olmur. Lakin soyuq hava immun sistemini zəiflədərək, bədənin viruslara qarşı müqavimətini azalda bilər.

"Vitamin C soyuqdəyməni müalicə edir"  

Vitamin C soyuqdəymənin müalicəsində təsirli olduğu sübut edilməyib. Lakin balanslı qidalanma və kifayət qədər istirahət immun sistemini gücləndirərək, bədənin infeksiya ilə mübarizəsini dəstəkləyir.

Soyuqdəymə haqqında xüsusi qeydlər 

Soyuqdəymə və qrip hər ikisi tənəffüs yolu infeksiyalarıdır, lakin fərqli viruslar tərəfindən törədilir və simptomları ilə fərqlənirlər. Aşağıda bu iki xəstəliyin əsas fərqlərini müqayisə edən bir cədvəl təqdim olunur:

Əlavə izahlar:

• Soyuqdəymə: Adətən rinoviruslar, koronaviruslar və digər tənəffüs yolu virusları tərəfindən törədilir. Simptomlar arasında burun axması, boğaz ağrısı, yüngül öskürək, asqırma, yüngül baş ağrısı və bədən ağrıları daxildir. Adətən yüngül və öz-özünə sağalır.
• Qrip (İnfluenza): A, B və C qrip virusları tərəfindən törədilir. Simptomlar arasında qəfil başlayan yüksək atəş, şiddətli baş ağrısı, bədən və əzələ ağrıları, şiddətli yorğunluq və quru öskürək daxildir. Simptomlar daha şiddətli olur və bəzən ağırlaşmalar yarana bilər.

Bu fərqləri nəzərə alaraq, hər iki xəstəliyin müalicəsi və qarşısının alınması üçün uyğun tədbirlər görülməlidir.