İş Stresi: Təsirləri, Ən Stressli Peşələr və Mübarizə Yöntəmləri

İş stresi, bu günümüz dünyasında çox yaygın bir problemdir və bir çox insan iş yerində buna məruz qalır. Bu növ stress, insanın iş mühitində yaşadığı təzyiqləri ifadə edir və onun fiziki və psixoloji sağlamlığına təsir edə bilər. İş dünyasındakı sürətli dəyişikliklər və daha yaxşı performans göstərmək üçün artan təzyiqlər ilə iş stresi bir çox işçi və rəhbər üçün böyük bir problemə çevrilib. İş stresini anlamaq və onun fərdi və qrup performansına təsirini başa düşmək çox vacibdir. İnsanlar iş təzyiqi altına düşəndə, öz vəzifələrini düzgün yerinə yetirə bilmirlər və bu, işin keyfiyyətinin azalmasına və komanda performansının zəifləməsinə səbəb ola bilər. Buna görə də, iş stresini düzgün idarə etmək və başa düşmək psixoloji sağlamlığın qorunmasına, məhsuldarlığın artırılmasına və iş münasibətlərinin yaxşılaşdırılmasına kömək edə bilər.  

İş Stresi Nədir?

İş stresi, iş təzyiqləri, qeyri-real gözləntilər, yüksək iş yükü və ya iş yerindəki əlaqə problemləri səbəbindən yaranan psixoloji bir vəziyyətdir. Bu növ stres, kəskin və ya xroniki ola bilər və fərdi performans və psixoloji sağlamlıq üzərində çox mənfi təsir göstərir. İş stresi adətən fərdin iş şəraitinə və ya iş mühitinə uyğunlaşa bilməməsindən irəli gəlir.

İş Stresinin Əlamətləri

İş stresi müxtəlif şəkildə özünü göstərə bilər və onun əlamətləri fiziki, psixoloji və davranışsal ola bilər. Bəzi bu əlamətlər bunlardır:

İş Stresinin Yaranma Səbəbləri

Bir çox müxtəlif amil iş stresinə səbəb ola bilər. Bu amillər bunlardır:

• Vaxt təzyiqi: Sıx vaxt məhdudiyyətləri və işlərin məhdud vaxtda tamamlanması ehtiyacı.
• Həmkarlar və rəhbərlikdən dəstək olmaması: Kifayət qədər dəstəyin olmaması, tənhalıq hissi və iş stresinin artmasına səbəb ola bilər.
• Şəxsi və iş həyatının balanssızlığı: Fərdin iş və şəxsi həyatı arasında düzgün bir tarazlıq quramaması, psixoloji təzyiqi artırır.
• Yüksək iş yükü: Çox iş və ya bir neçə vəzifənin eyni anda yerinə yetirilməsi, böyük stressə səbəb ola bilər.
• İşdən çıxma qorxusu: İş təhlükəsizliyi və ya işdən çıxma qorxusu, çox ciddi iş stresinə səbəb ola bilər.

Ən Stressli Peşələr

Bəzi peşələr doğrudan da daha çox streslə bağlıdır. Bu peşələr adətən yüksək iş yükü, ağır məsuliyyətlər və təcili qərarlar vermək ehtiyacı kimi xüsusiyyətlərə malikdir. Burada ən çox stresli olan bəzi peşələrə nəzər salaq:

• Jurnalistlər: Sıxıntılı və bəzən təhlükəli şəraitdə sürətli və dəqiq hesabat vermək tələbi.
• Həkimlər və tibb bacıları: Yüksək məsuliyyətlər və təcili vəziyyətlərdə sürətli qərarlar vermək.
• Polislər və yanğınsöndürənlər: Fiziki təhlükələr və təcili qərar qəbul etmə ehtiyacı.
• Yüksək rəhbərlər (CEO-lar və idarəçilər): Şirkət hədəflərinə çatmaq üçün təzyiq və maliyyə qərarlarının həssas olması.
• Müəllimlər: Effektiv tədris etmək məsuliyyəti və tələb olunan yaxşı təhsil nəticələrinin əldə edilməsi təzyiqi.
• Müştəri xidməti işçiləri: Narazı müştərilərlə məşğul olmaq və yüksək həcmdə zənglərə cavab vermək.

Bu peşələr stressin idarə edilməsi və fərdlərin psixoloji sağlamlığını qorumaq üçün xüsusi bacarıqlar tələb edir. İnsanların bu peşələrdə yaşadığı təzyiqləri anlamaq, dəstəkçi iş mühitlərinin yaradılmasına və stresin azaldılması strategiyalarının inkişaf etdirilməsinə kömək edə bilər.  

İş Stresinin Fərdi və Qrup Performansına Mənfi Təsirləri

• Fərdi Performansın Azalması: Stres konsentrasiyanı və diqqəti azaldaraq məhsuldarlığın düşməsinə, yorğunluğa və motivasiyanın azalmasına səbəb ola bilər.
• İş Əlaqələrində Problemlər: Stresdən yaranan ünsiyyət problemləri komandada əməkdaşlığı və şəxlərarası əlaqələri zəiflədir.
• İş Səhvlərinin Artması: Stres diqqəti azaltdığı və zəif qərar qəbul etməklə nəticələndiyi üçün daha çox səhv etməyə və fürsətlərin qaçırılmasına gətirib çıxarır.
• Yaradıcıq və İnovasiyanın Azalması: Stres altında olan insanlar, yaradıcı düşüncə və yeni ideyalar təklif etmə qabiliyyətinə daha az malik olurlar.
• Fiziki və Psixoloji Problemlər: Stres əzələ ağrıları, baş ağrıları, yuxu problemləri, narahatlıq və depressiya kimi fiziki və psixoloji problemlərə yol açır.

Bu mənfi təsirlər, iş yerində stresin idarə edilməsinin nə qədər vacib olduğunu göstərir. Təşkilatlar bu məsələyə diqqət etməli və işçilərin psixoloji sağlamlığını yaxşılaşdırmaq və iş stresini azaltmaq üçün müxtəlif vasitələr və metodlar tətbiq etməlidirlər.  

İş Stresi ilə Mübarizə Yolları

• Vaxtın İdarə Edilməsi: Vaxtın düzgün idarə edilməsi, iş stressini azaltmağa kömək edə bilər. Tapşırıqların kiçik hissələrə bölünməsi və iş siyahılarından istifadə etmək, insanlara zamanlarını daha səmərəli idarə etməyə və prioritetləri düzgün müəyyən etməyə kömək edir. Günlük planlaşdırma və tapşırıqların izlənməsi, işçilərin öz işlərinə daha çox nəzarət etmələrinə və yığılan işlərin gətirdiyi stresi azaltmağa kömək edir.
• İş və Şəxsi Həyat Arasında Sərhədlər Təyin Edilməsi: İş və şəxsi həyat arasında müəyyən sərhədlər yaratmaq, bu iki sahə arasındakı balanssızlıqdan yaranan stresi qarşısını ala bilər. Bu, iş və istirahət üçün müəyyən saatların təyin edilməsini, iş saatları xaricində iş görməməyə və bərpa üçün tətil vaxtları təyin etməyə daxildir. Bu üsullar işçilərə işdə tükənmənin qarşısını almağa və şəxsi həyatlarından zövq almaq üçün vaxt ayırmağa kömək edir.
• İstirahət və Rahatlama: İstirahətə vaxt ayırmaq və idman, meditasiya, yoga və musiqi dinləmə kimi rahatlama fəaliyyətlərini etmək, stress səviyyəsini azaltmağa kömək edir. Gün ərzində qısa fasilələr və rahatlama məşqləri, insanların ağılını təzələməsinə və yenidən enerji qazanmasına imkan verir.
• Effektiv Əlaqə: İş yoldaşları və rəhbərlərlə aydın və effektiv ünsiyyət qurmaq, yanlış anlaşılmaların və onlardan doğan stressin qarşısını almağa kömək edir. Müntəzəm iclaslar keçirərək, gözləntiləri aydınlaşdırmaq və narahatlıqları ifadə etmək, iş münasibətlərini gücləndirir və daha müsbət bir iş mühiti yaradır. Bu cür ünsiyyətlər, problemlərin daha sürətli müəyyən edilməsi və həll olunmasını təmin edir.
• İdman və Fiziki Fəaliyyət: İdman, stresslə mübarizənin ən yaxşı yollarından biridir. Yürüyüş, yoga və idman məşqləri kimi fiziki fəaliyyətlər, həm fiziki, həm də psixoloji gərginlikləri azaldır. İdman, endorfinlərin (xoşbəxtlik hormonları) sərbəst buraxılmasına səbəb olur və əhval-ruhiyyəni yaxşılaşdırır, stresi azaldır.
• Sosial Dəstək: Dostlardan, ailədən və iş yoldaşlarından alınan dəstək, stresi azaltmağa kömək edir. Yaxın insanlar ilə danışmaq və peşəkar məsləhətçilərdən (psixoloq və ya məsləhətçilərdən) məsləhət almaq, şəxsə etibarlılıq və dəstək hissi verə bilər və iş stresinin idarə edilməsində kömək edir.
• Mübarizə Bacarıqlarının Öyrədilməsi: İşçilərə mübarizə bacarıqları öyrətmək, onlara işdəki təzyiqlərlə daha yaxşı mübarizə aparmağa kömək edə bilər. Müsbət düşüncə, problem həlli, nəfəs alma məşqləri və diqqətlilik (mindfulness) kimi bacarıqlar, insanların stressi idarə etməsinə və onun mənfi təsirlərini azaldmasına kömək edir.
• İş və Şəxsi Həyat Balansının Yaradılması: İş və şəxsi həyat arasında düzgün balans yaratmaq, iş stressinin azaldılması üçün əsas bir yoldur. Ailə, əyləncə və sosial fəaliyyətlərə kifayət qədər vaxt ayırmaq, insanlara iş təzyiqlərindən uzaqlaşmağa və işlərə yenidən enerji ilə başlamağa imkan verir. Bu balans həmçinin işçinin hər iki həyat sahəsindən daha yaxşı faydalanmasını təmin edir və tükənmənin qarşısını alır.

Bu yanaşmalar ümumilikdə işçilərə iş stressini effektiv şəkildə idarə etməyə kömək edərək, onun fiziki və psixoloji sağlamlıq üzərindəki mənfi təsirlərini azaldır.