Vitamin K, bədənimizdə bir çox həyati funksiyaları yerinə yetirən yağda həll olan bir vitamindir. Bu vitamin əsasən qanaxma və qan laxtalanması prosesləri üçün vacibdir. Vitamin K iki əsas formada mövcuddur: Vitamin K1 (filokinon), əsasən yaşıl yarpaqlı tərəvəzlərdə tapılır, və Vitamin K2 (menakinon), heyvani və fermentləşdirilmiş mənbələrdə mövcuddur. Vitamin K, laxtalanma proteinlərinin düzgün işləməsi üçün vacibdir, çünki onun olmaması halında qan düzgün laxtalana bilməz. Bundan əlavə, bu vitamin sümük sağlamlığının qorunmasında və metabolik proseslərin yaxşılaşmasında da rol oynayır. Vitamin K çatışmazlığı qanama pozğunluqları, sümük sıxlığının azalması və digər problemlərə səbəb ola bilər.
Vitamin K nədir?
Vitamin K yağda həll olunan bir vitamindir və bədəndə müxtəlif fizioloji proseslərdə rol oynayır, o cümlədən qan laxtalanması və sümük sağlamlığının qorunması. Bu vitamin iki əsas formada mövcuddur: Vitamin K1 və Vitamin K2.
Vitamin K1 (Filokinon)
Vitamin K1 əsasən bitki mənbələrində, xüsusilə yaşıl yarpaqlı tərəvəzlərdə, məsələn, ispanaq, kələm, brokoli və kahıda tapılır. Bu növ vitamin K əsasən qan laxtalanma prosesi üçün vacibdir. İstifadə edildikdən sonra, vitamin K1 qaraciyərə keçir, burada qan laxtalanmasına əlaqəli proteinlərin aktivləşdirilməsində əsas rolunu oynayır.
Vitamin K2 (Menakinon)
Vitamin K2 daha çox heyvani mənbələrdə və fermentləşdirilmiş qidalarda, məsələn, pendir, yumurta, qırmızı ət və bəzi fermentləşdirilmiş məhsullarda (məsələn, Yaponiyada nətoda) tapılır. Bu növ vitamin K kalsium metabolizmində rol oynayır və sümük və dişlərin kalsiumu udub müvafiq yerlərdə saxlamağa kömək edir. Vitamin K2 həmçinin, kalsiumun damarlar və arteriyalarda yığılma riskini azaltmağa kömək edir və ürək-damar sağlamlığına faydalıdır.
Vitamin K1 və K2 arasındakı fərqlər:
- Mənbələr: Vitamin K1 əsasən bitki mənbələrindən alınır, Vitamin K2 isə daha çox heyvani mənbələrdə və fermentləşdirilmiş qidalarda tapılır.
- Fizioloji funksiyalar: Vitamin K1 əsasən qan laxtalanma prosesi üçün vacibdir, Vitamin K2 isə kalsium metabolizmasında, sümük və damar sağlamlığında daha mühüm rol oynayır.
- Yarım ömür: Vitamin K1 bədəndə daha sürətlə parçalanır, Vitamin K2 isə daha uzun müddət bədəndə qalır.
Vitamin K-nın Faydaları
Vitamin K, bədəndə bir çox fizioloji prosesin düzgün işləməsi üçün vacib olan həyati bir vitamin olaraq tanınır. Aşağıda onun ən vacib faydalarından bəzilərinə diqqət yetiririk:
| Vitamin K Faydaları | Təsvir |
|---|---|
| Qan laxtalanması | Həddindən artıq qanaxmanın qarşısını alır və qan laxtalanması üçün əlaqəli proteinlərin aktivləşdirilməsini təmin edir. |
| Sümük sağlamlığı | Sümük sıxlığını artırır və sümük proteinlərinin aktivləşdirilməsi vasitəsilə osteoporoz riskini azaldır. |
| Ürək sağlamlığı | Arteriyalarda kalsiumun yığılmasının qarşısını alır, qan dövranını yaxşılaşdırır və ürək-damar xəstəlikləri riskini azaldır. |
| Beyin funksiyasının gücləndirilməsi | Beyin sağlamlığına və yaddaşa müsbət təsir edir, Alzheimer kimi nevroloji xəstəliklərin riskini azaltmağa kömək edir. |
Vitamin K-nın Qida Mənbələri
Vitamin K iki əsas növə ayrılır və hər birinin fərqli qida mənbələri mövcuddur. Aşağıda bu vitamin növlərinin hər birinin əsas qida mənbələrini nəzərdən keçiririk:
Vitamin K1 (Filokinon) - Bitki Mənbələri
Vitamin K1 əsasən bitki mənbələrində tapılır. Bu növ vitamin xüsusilə yaşıl yarpaqlı tərəvəzlərdə və bəzi bitkilərdə yüksək miqdarda mövcuddur. Vitamin K1 ilə zəngin bəzi qida mənbələri bunlardır:
- İspanaq
- Brokoli
- Kahı
- Kələm (Xardal kələmi)
- Brokoli
- Pori (Pori soğanı)
- Nanə
- Çuğundur yarpaqları
Bu bitki mənbələri xüsusilə vegetarian pəhrizləri ilə qidalananlar üçün çox vacibdir.
Vitamin K2 (Menakinon) - Heyvani və Fermentləşdirilmiş Mənbələr
Vitamin K2 əsasən heyvani mənbələrdə və fermentləşdirilmiş qidalarda mövcuddur. Bu növ vitamin xüsusilə sümük və ürək sağlamlığının qorunmasında əhəmiyyətlidir. Vitamin K2 ilə zəngin bəzi qida mənbələri bunlardır:
- Ət (xüsusilə orqan ətləri, məsələn, qaraciyər)
- Yumurta
- Pendirlər (xüsusilə fermentləşdirilmiş pendirlər, məsələn, Quda və Brie pendiri)
- Yağlı balıqlar (məsələn, somon və sardina)
- Nəto (Yaponiyanın soya fermentləşdirilmiş qidası, vitamin K2 ilə zəngindir)
- Kərə yağı və otla qidalanmış heyvanlardan alınan süd məhsulları (bu məhsullarda adi süd məhsullarına nisbətən daha çox vitamin K2 var)
Kimlər Vitamin K çatışmazlığına meyllidir?
Vitamin K çatışmazlığı müxtəlif amillərə görə müxtəlif insanlarda yaranabilir. Bəzi xüsusi qruplar bu vitaminin çatışmazlığına daha çox meyllidirlər:
Yeni doğulanlar (xüsusilə yalnız ana südü ilə qidalananlar)
Yalnız ana südü ilə qidalanan yeni doğulanlar vitamin K çatışmazlığına məruz qala bilərlər, çünki ana südü təbii olaraq çox az miqdarda vitamin K ehtiva edir. Bu vəziyyət, xüsusilə beyində və ya digər orqanlarda qanaxma riskini artıra bilər. Bu səbəbdən, bir çox ölkədə yeni doğulanlara profilaktik məqsədlə vitamin K dozası verilir.
Qan durulducu dərmanlar istifadə edənlər
Vazotrombin kimi qan durulducu dərmanlar istifadə edənlər vitamin K çatışmazlığı ilə qarşılaşa bilərlər. Bu dərmanlar vitamin K-nın bədəndəki təsirini bloklayır və onun fəaliyyətini maneə törədir. Bu dərmanlar qan laxtalanması prosesinə təsir göstərərək, bu şəxslərdə vitamin K-nın düzgün miqdarının tənzimlənməsini tələb edir.
Həzm problemləri olanlar (məsələn, Crohn xəstəliyi və ya seliak xəstəliyi)
Həzm problemləri olan şəxslər, məsələn, Crohn xəstəliyi, seliak xəstəliyi və ya digər bağırsaq xəstəlikləri, qidalarla vitamin K-nı düzgün şəkildə mənimsəyə bilməzlər. Həzm xəstəlikləri yağları və vitaminləri (məsələn, vitamin K) mənimsəməyə təsir göstərə bilər. Bu qruplar vitamin K-nı başqa mənbələrdən və ya əlavələrdən təmin etməli olurlar.
Çox məhdud və ya az yağlı pəhrizlər izləyənlər
Vitamin K, yağda həll olunan bir vitamindir, buna görə də düzgün mənimsənilməsi üçün qida yağlarına ehtiyac vardır. Çox məhdud və ya az yağlı pəhrizlər izləyənlər və sağlam yağlar tərkibində olan qidaları istifadə etməyənlər vitamin K çatışmazlığına məruz qala bilərlər. Xüsusilə vegetarian və ya az yağlı pəhrizlər izləyənlər vitamin K ilə zəngin mənbələrin istifadəsinə diqqət yetirməlidirlər.
Vitamin K çatışmazlığının əlamətləri və təsirləri
Vitamin K çatışmazlığı sağlamlığa ciddi və müxtəlif təsirlər göstərə bilər, xüsusilə qan laxtalanması, sümük sağlamlığı və ürək sağlamlığı kimi proseslərdə. Aşağıda vitamin K çatışmazlığının bəzi əlamətləri və təsirləri nəzərdən keçirilir:
| Əlamətlər və Təsirlər | Təsvir |
|---|---|
| Anormal qanaxma və tez-tez göyərmələr | İçki və xarici qanaxmalar, xüsusilə kiçik zədələrdən sonra tez-tez göyərmələr. |
| Osteoporoz və tez-tez sümük qırılması | Sümük sıxlığının azalması və sümük qırılmalarının artması, sümük zəifliyinin və qırılma riskinin yüksəlməsi. |
| Ürək və damar problemləri | Arteriyalarda kalsiumun yığılması, damarların sərtləşməsi və elastikliyinin azalması, ürək-damar xəstəlikləri riskinin artması. |
| Yeni doğulanlarda: Daxili qanaxma | Daxili qanaxma riski, xüsusilə ana südü ilə qidalanan yeni doğulanlarda, beynin qanama riskinin artması. |
Nə qədər Vitamin K-ya ehtiyacımız var?
Günlük tələb olunan vitamin K miqdarı, yaşa, cinsə və hər bir şəxsin xüsusi vəziyyətinə bağlıdır. Aşağıda müxtəlif yaş və cins qrupları üçün tövsiyə olunan gündəlik vitamin K miqdarı təqdim olunub:
| Yaş/Cins | Gündəlik Vitamin K Miqdarı (mikroqram) |
|---|---|
| Yeni doğulanlar (0-6 ay) | 2 mikroqram |
| Yeni doğulanlar (7-12 ay) | 2.5 mikroqram |
| Uşaqlar (1-3 yaş) | 30 mikroqram |
| Uşaqlar (4-8 yaş) | 55 mikroqram |
| Gənclər (9-13 yaş) | 60 mikroqram |
| Gənclər (14-18 yaş) | 75 mikroqram |
| Kişilər (19 yaş və yuxarı) | 120 mikroqram |
| Qadınlar (19 yaş və yuxarı) | 90 mikroqram |
| Hamilə və əmizdirən qadınlar | 90 mikroqram |
Bu miqdarlar fərdi vəziyyətlərə və xüsusi ehtiyaclara əsasən dəyişə bilər. Xüsusi tibbi vəziyyətlər və ya xüsusi pəhriz tələbləri ilə əlaqədar dəqiq vitamin K miqdarını müəyyənləşdirmək üçün həkim və ya qidalanma mütəxəssisi ilə məsləhətləşmək tövsiyə olunur.
Vitamin K çox alınmasının riskləri və təsirləri
Vitamin K bədən üçün vacib olsa da, onun həddindən artıq istifadəsi bəzi problemlərə və yan təsirlərə səbəb ola bilər. Xüsusilə, insanlar tövsiyə olunan miqdarı keçməməyə diqqət etməlidirlər, xüsusilə xüsusi dərmanlar istifadə edirlərsə.
Vitamin K-nın həddindən artıq istifadəsinin mümkün yan təsirləri
Təbii mənbələrdən vitamin K istifadəsi adətən təhlükəsiz olsa da, çox miqdarda vitamin K əlavələrinin istifadəsi yan təsirlərə səbəb ola bilər. Bəzi yan təsirlər bunlardır:
- Qan laxtalanması problemləri: Qan durulducu dərmanlar, məsələn, varfarin (Coumadin) istifadə edən şəxslər üçün, vitamin K-nın həddindən artıq alınması dərmanın təsirini qarşısını ala bilər və qan laxtalanma prosesində pozulmalara səbəb ola bilər.
- ** qaraciyər zədələnməsi**: Çox miqdarda vitamin K (xüsusilə əlavələrdən) qaraciyərə təzyiq yarada bilər və nadir hallarda qaraciyər problemlərinə səbəb ola bilər.
- Həssaslıq və ya allergiya: Bəzi insanlarda vitamin K-nın həddindən artıq alınması, dəri döküntüləri, şişkinlik və ya nəfəs alma problemləri kimi allergik reaksiyalara səbəb ola bilər.
Qan durulducu dərmanlarla, məsələn, varfarinlə qarşılıqlı təsir
Varfarin (Coumadin) kimi qan durulducu dərmanlar istifadə edənlər, vitamin K-nın istifadəsinə xüsusi diqqət yetirməlidirlər. Varfarin, əsasən, vitamin K-nın təsirini bloklayır və onun həddindən artıq alınması dərmanın təsirini zəiflədər və qan laxtalanmasını artıra bilər, bu da ürək tutmaları, insult və ya tromboz riskini artırar. Nəticə olaraq, varfarin istifadə edənlər, vitamin K-nı sabit bir şəkildə qəbul etməli və onun miqdarını dəyişdirmək (pəhriz və ya əlavələr vasitəsilə) yalnız həkimlə məsləhətləşərək həyata keçirilməlidir. Həkimlər adətən bu şəxslərin qanında vitamin K səviyyəsini izləyir ki, qan durulducu dərmanların təsiri düzgün tənzimlənsin.
Sizin rəyiniz