Kalsium Çatışmazlığı və Osteoporoz | Əlamətlər, Səbəblər

Kalsium, bədənin ehtiyacı olan ən vacib minerallardan biridir və sümük sağlamlığının qorunması, əzələ funksiyası və sinir sisteminin düzgün işləməsi üçün həyati rol oynayır. Bu mineral yalnız sümük və dişlərin tərkibində mövcud deyil, həm də ürəyin normal fəaliyyəti, əzələ daralması və sinir siqnallarının ötürülməsi üçün də vacibdir. Kalsium çatışmazlığı ciddi problemlərə səbəb ola bilər, məsələn, sümük sıxlığının azalması, sümüklərin qırılma risqinin artması və ağır hallarda, osteoporoz meydana gələ bilər. Yeterli miqdarda kalsium qəbul etmək, ya pəhriz yolu ilə, ya da əlavələr vasitəsilə, bu problemlərin qarşısını almağa kömək edərək, həyat boyu sümük sağlamlığını qorumağa kömək edir.

Kalsium və Onun Bədəndəki Rolunu

Kalsium insan bədənində ən vacib minerallardan biridir və bədənin müxtəlif sistemlərinin sağlamlığını qorumaq və düzgün işləməsini təmin etmək üçün bir sıra mühüm funksiyaları yerinə yetirir.

Kalsiumun Bədəndəki Funksiyaları:

• Sümük və dişlərin möhkəmliyi və quruluşu: Bədənin təxminən 99%-i kalsium sümük və dişlərdə saxlanılır və onların möhkəmliyini və strukturunu qorumağa kömək edir.
• Əzələlərin fəaliyyətinin tənzimlənməsi və əzələ daralması: Kalsium, əzələlərin daralması və rahatlaması üçün vacibdir və onun çatışmazlığı əzələlərin zəifləməsinə və ya spazmlarına səbəb ola bilər.
• Sinir sistemi funksiyası və sinir mesajlarının ötürülməsi: Bu mineral sinir mesajlarının ötürülməsində iştirak edir və sinir sisteminin düzgün fəaliyyətini təmin edir.
• Qan laxtalanması və qan təzyiqinin tənzimlənməsində rolu: Kalsium, qan laxtalanması prosesində və qan təzyiqinin tənzimlənməsində mühüm rol oynayır.

Bədəndəki Kalsium Miqdarı və Saxlanma Yeri:

Bədənin təxminən 99%-i kalsium sümük və dişlərdə saxlanılır, qalan 1%-i isə qan, əzələlər və bədənin digər mayelərində mövcuddur. Bu qalan kalsium, hüceyrə funksiyası, ürək döyüntüsünün tənzimlənməsi, sinir mesajlarının ötürülməsi və əzələ fəaliyyəti üçün həyati rol oynayır. Kalsiumun bədəndəki önəmi nəzərə alınaraq, bu mineralların kifayət qədər alınması pəhriz və ya əlavələr vasitəsilə (lazım olduqda) vacibdir.

Günlük Kalsium Ehtiyacı

Günlük kalsium ehtiyacı yaş, cinsiyyət və fizioloji vəziyyətə görə dəyişir. Aşağıdakı cədvəldə müxtəlif yaş qrupları üçün tövsiyə olunan günlük kalsium miqdarı təqdim olunur:

Bu miqdarlar beynəlxalq səhiyyə təşkilatlarının tövsiyələrinə əsaslanaraq müəyyən edilib və müxtəlif mənbələrə görə bir az fərqlilik göstərə bilər. Kalsiumun kifayət qədər alınması böyümə dövründə, hamiləlik və ana südü ilə qidalanma dövründə, həmçinin yaşlılıqda osteoporozun qarşısını almaq üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Kalsiumun Qida Mənbələri

Bədənin ehtiyacı olan kalsiumu təmin etmək üçün müxtəlif qida mənbələrindən istifadə edə bilərsiniz. Aşağıda kalsiumun bəzi əsas qida mənbələri təqdim olunur:

• Süd məhsulları: Süd, pendir və yoqurt kimi məhsullar kalsiumun ən yaxşı mənbələridir. Məsələn, bir fincan inək südü növünə görə 276-352 milliqram kalsium ehtiva edir.
• Bütün sümüyü ilə konservləşdirilmiş balıqlar: Sardina və losos kimi sümüyü ilə konservləşdirilmiş balıqlar kalsium baxımından zəngindir.
• Tünd yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər: Kələm, ispanaq və brokoli kimi tərəvəzlərdə kalsium mövcuddur.
• Pulslar: Fasulye və mərcimək kalsiumun yaxşı mənbələridir. Məsələn, bir fincan bişmiş mərci 244 milliqram kalsium ehtiva edir.
• Quru yemişlər və toxumlar: Badam, çiya toxumları və susam kalsium baxımından zəngindir.
• Kalsium ilə zənginləşdirilmiş məhsullar: Bəzi qida məhsulları, məsələn, meyvə şirələri, səhər yeməyi yarmaları və bitki mənşəli süd (soya südü və ya badam südü kimi) kalsium ilə zənginləşdirilir və gündəlik ehtiyacı təmin etməyə kömək edə bilər.

Bu qidaların gündəlik pəhrizə daxil edilməsi, bədənin kalsium ehtiyacını ödəməyə və sümük və dişlərin sağlamlığını qorumağa kömək edə bilər.

Kalsium Çatışmazlığının Əlamətləri

Kalsium çatışmazlığı (hipokalsemiya) bədəndə bir sıra əlamətlərə səbəb ola bilər və bu əlamətlərin şiddəti çatışmazlığın miqdarına görə dəyişir. Aşağıda kalsium çatışmazlığının ən yayılmış əlamətləri təqdim olunub:

• Əzələ sıxılmaları və spazmları: İnsanlar tez-tez əzələlərində sıxılma və ya spazm hissi keçirə bilərlər.
• Əllərdə və ayaqlarda uyuşma və ya qıcqırdama: Bədəndə uyuşma və ya qıcqırdama hissi, kalsium çatışmazlığının bir əlaməti ola bilər.
• Zəif və qırılqan dırnaqlar: Kalsium çatışmazlığı dırnaqların zəifləməsinə və qırılmasına səbəb ola bilər.
• Yorğunluq və zəiflik: Daimi yorğunluq və ya ümumi zəiflik hissi kalsium çatışmazlığının əlaməti ola bilər.
• Diqqət etmə və ya dişlərin çürüməsi: Kalsium miqdarının azalması dişlərin çürümə riskini artırar.
• Osteoporoz və ya osteopeniya: Uzun müddətli kalsium çatışmazlığı sümük sıxlığının azalmasına və sümüklərin qırılma riskinin artmasına səbəb ola bilər.
• Raxit (uşaqlarda): Uşaqlarda kalsium çatışmazlığı sümüklərin yumşalması və zəifləməsinə səbəb ola bilər, bu vəziyyət raxit olaraq bilinər.
• Ürək döyüntüsünün nizamsızlığı: Kalsium çatışmazlığı ürək ritmində pozulmalara səbəb ola bilər.
• Qan laxtalanmasının zəif olması: Kalsium çatışmazlığı qan laxtalanma qabiliyyətinin azalmasına və daha çox mavi-qırmızı işarələrin meydana gəlməsinə yol aça bilər.
• Başgicəllənmə və ya yaddaş itkisi: Bəzi insanlar başgicəllənmə və ya yaddaş pozulmaları kimi tanımsal problemlər yaşaya bilərlər.

Kalsium Çatışmazlığına Təhlükə Yaradan Amillər

Kalsium çatışmazlığı bir neçə amil tərəfindən yarana bilər və bu amillər bu vəziyyətə tutulma riskini artırır. Pəhrizlə kifayət qədər kalsium alınmaması, laktoza həssaslıq və ya süd məhsullarına qarşı allergiya, həmçinin bağırsaq xəstəlikləri, məsələn, səliyak və ya iltihabi bağırsaq xəstəlikləri, kalsiumun udulmasını azalda bilər. Bundan əlavə, hormon dəyişiklikləri, xüsusilə menopauzadan sonra, qadınlarda kalsium çatışmazlığı və osteoporoz riskini artırır. Bundan başqa, bəzi dərmanlar, məsələn, kortikosteroidlər, yaşlanma, sərt vegeterian pəhrizləri, həddindən artıq alkoqol istehlakı və siqaret çəkmək də bədəndəki kalsium səviyyəsini azalda bilər. Bəzi xroniki xəstəliklər, o cümlədən böyrək çatışmazlığı da bədəndəki kalsium miqdarına təsir edərək çatışmazlıq riskini artırır. Bu amilləri nəzərə alaraq idarə etmək, kalsium çatışmazlığının qarşısını almağa və sümük sağlamlığını qorumağa kömək edə bilər.

Osteoporoz və Kalsium Çatışmazlığının Təsiri

Osteoporoz (sümük zəhərlənməsi), sümük sıxlığının və möhkəmliyinin azalmasına səbəb olan bir sümük xəstəliyidir. Bu xəstəlik, sümükləri zəiflədir və asanlıqla qırılmalarına yol açır.

Osteoporozun Xüsusiyyətləri:

• Sükutla irəliləyən: Çox vaxt heç bir əlamət olmadan irəliləyir və yalnız qırılma baş verdikdə diaqnoz qoyulur.
• Ən çox görülən qırılmalar: Hips, bel sütunu və biləkdə baş verir.
• Yaşlanma ilə bağlı qırılmaların əsas səbəbi, xüsusilə yaşlılarda və menopauzadan sonra qadınlarda daha çox rast gəlinir.

Bədəndə sümük daim parçalanır və yenidən qurulur. Lakin osteoporozda, sümük parçalanmasının yaranma sürəti daha çox olur və nəticədə sümüklər zəifləir və boşalır.

Osteoporozun Əlamətləri:

• Daimi bel ağrısı: Xüsusən də qırılma və ya vertebranın sıxılmasından yaranan bel ağrısı osteoporozun əlaməti ola bilər.
• Zamanla boyun qısalması: Vertebranın sıxılmasından və sümük sıxlığının azalmasından ötəri boyun qısalması baş verir.
• Əyilmə və ya qozaya (kyfoz): Bel sütunundakı zəifləmiş sümüklər anormal şəkildə əyilməyə səbəb ola bilər.
• Yüngül təzyiqlə təkrarlanan qırılmalar: Zəifləmiş sümüklər, kiçik təzyiqlər və ya təzyiq nəticəsində qırıla bilər.
• Əzələ zəifliyi və qüvvətin azalması: Sümüklərin möhkəmliyinin azalması, əzələlərin zəifləməsinə və gündəlik fəaliyyətləri yerinə yetirmə qabiliyyətinin azalmasına səbəb ola bilər.

Osteoporoz Riski Daşıyan Fərdlər:

Osteoporoz hər kəsdə ola bilər, amma bəzi insanlar müəyyən amillərə görə daha çox risk altındadır:

• Cinsiyyət: Qadınlar, xüsusilə menopauzadan sonra, estrojen səviyyəsinin azalması səbəbindən osteoporoz üçün daha çox risk daşıyır.
• Yaş: Yaş artdıqca sümük sıxlığı təbii olaraq azalır və osteoporoz riski artır.
• Ailə tarixi: Ailə üzvlərində osteoporoz və ya hip qırılması keçmişi varsa, bu, xəstəliyə tutulma riskini artırır.
• Bədən quruluşu: Kiçik və incə bədən quruluşuna sahib olan insanlar, daha az sümük kütləsi olduqları üçün daha çox risk altındadır.
• Irq: Ağdərili və Asiyalı insanlar osteoporoz üçün daha çox risk daşıyır.
• Həyat tərzi: Fiziki fəaliyyətin olmaması, kalsiumla zəif pəhriz, çox alkoqol istehlakı və siqaret çəkmək osteoporoz riskini artırır.
• Xəstəliklər: Romatoid artrit və tiroid problemləri kimi bəzi xəstəliklər osteoporoz riskini artıra bilər.

Kalsium Çatışmazlığı və Osteoporozun Qarşısının Alınması və Müalicəsi

Kalsium çatışmazlığı və osteoporozun qarşısını almaq və müalicə etmək üçün həyat tərzində dəyişikliklər, düzgün pəhriz və lazım olduqda dərmanlar və əlavələrdən istifadə etmək lazımdır. Aşağıda bu sahədə effektiv metodlara nəzər salırıq:

1. Kalsium və D vitamini ilə zəngin pəhriz:

Kalsium və D vitamininin kifayət qədər alınması, sümüklərin sağlamlığını qorumaq üçün vacibdir. Bu maddələri ehtiva edən qida mənbələri aşağıdakılardır:

• Kalsium:
  • Az yağlı süd məhsulları, məsələn, süd, yoğurt və pendir
  • Tünd yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər, məsələn, brokoli və ispanaq
  • Badam və çərəzlər
  • Sümüklə konservləşdirilmiş balıqlar, məsələn, sardin
• D vitamini:
  • Yağlı balıqlar, məsələn, somon və ton balığı
  • Yumurta sarısı
  • Qidalarla zənginləşdirilmiş məhsullar, məsələn, süd və səhər yeməyi taxılları

2. Mütəmadi fiziki fəaliyyət:

Ağırlıq daşınan idman növləri, məsələn, gəzinti, qaçış, rəqs və müqavimət məşqləri sümüklərin möhkəmlənməsinə kömək edə bilər. Həftənin əksər günlərində ən azı 30 dəqiqə fiziki fəaliyyət tövsiyə olunur.

3. Sağlam həyat tərzi:

• Siqareti buraxmaq: Siqaret çəkmək, kalsiumun udulmasını azalda bilər və sümükləri zəiflədir.
• Alkoqol istehlakını məhdudlaşdırmaq: Həddindən artıq alkoqol istehlakı osteoporoz riskini artırır.

4. Qida əlavələri:

Əgər kalsium və D vitamini pəhrizlə kifayət qədər alınmırsa, həkim uyğun əlavələri təklif edə bilər. Lakin, bu əlavələrin həddindən artıq istifadəsi böyrək daşları kimi yan təsirlərə səbəb ola bilər, buna görə istifadə etməzdən əvvəl həkimlə məsləhətləşmək vacibdir.

5. Müntəzəm tibbi müayinələr:

Xüsusilə menopauzadan sonra qadınlar və 70 yaşdan yuxarı kişilər üçün sümüklərin sıxlığını müntəzəm olaraq yoxlamaq, osteoporozun erkən aşkar edilməsi və uyğun müalicələrin başlanmasına kömək edə bilər. Bu tövsiyələrə riayət edərək və həkiminizlə məsləhətləşərək, kalsium çatışmazlığı və osteoporoz riskini azalda bilər və sümüklərinizin sağlamlığını qorumağa kömək edə bilərsiniz.

Tez-tez Verilən Suallar

Necə başa düşək ki, kalsium çatışmazlığımız var?

Kalsium çatışmazlığının əlamətləri arasında əzələ spazmları, zəiflik və yorğunluq, dırnaqların qırılması, osteoporoz və ağır hallarda, əllərdə və ayaqlarda uyuşma və iynə batması hissi var.

Hansı şəxslər daha çox osteoporoz riskindədir?

Menopauza girmiş qadınlar, yaşlılar, kalsium azalan pəhriz tətbiq edənlər, az hərəkət edənlər, siqaret çəkənlər, alkoqol istehlak edənlər və kortikosteroid dərmanları qəbul edənlər daha çox osteoporoz riskindədir.

Bədənin kalsium ehtiyacı üçün ən yaxşı mənbələr hansılardır?

Süd məhsulları (məsələn, süd və yoqurt), yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər, badam, sümük ilə konservləşdirilmiş balıqlar (məsələn, sardin), və kalsium ilə zənginləşdirilmiş qidalar (məsələn, bəzi səhər yeməyi taxılları) kalsium ehtiyacını qarşılayan yaxşı mənbələrdir.

Kalsium əlavələri qəbul etmək vacibdirmi?

Əgər pəhrizlə kalsium kifayət qədər alınmırsa, həkim məsləhəti ilə əlavə olaraq kalsium qəbul etmək sümüklərin sağlamlığını qorumağa kömək edə bilər. Lakin, çox miqdarda qəbul edilməsi böyrək daşlarına səbəb ola bilər.

Osteoporoz müalicə edilə bilərmi?

Bəli, osteoporoz nəzarət altına alınabilir. Həyat tərzi və pəhriz dəyişiklikləri ilə yanaşı, həkim bəzi dərmanlar, məsələn, bisfosfonatlar, hormon terapiyası və ya digər sümükləri gücləndirən dərmanlar təyin edə bilər.

Osteoporozun qarşısını necə almaq olar?

Kifayət qədər kalsium və D vitamini qəbulu, ağırlıq daşıyan idman növlərinin edilməsi, siqaretin buraxılması, alkoqol istehlakının məhdudlaşdırılması və müntəzəm tibbi müayinələr osteoporozun qarşısını almaq üçün vacibdir.

Osteoporoz yalnız yaşlılarda baş verirmi?

Xeyr, osteoporoz yaşlılarda daha çox rast gəlinir, amma gənclər də qeyri-düzgün qidalanma, D vitamini çatışmazlığı, bəzi xəstəliklər və ya uzunmüddətli dərman istifadəsi səbəbindən bu xəstəliklə üzləşə bilərlər.

Sümüklərin sıxlığını ölçmə testi nədir və nə zaman edilməlidir?

Bu test sümüklərin sıxlığını ölçür və ümumiyyətlə 50 yaşdan yuxarı qadınlar və 70 yaşdan yuxarı kişilər üçün, habelə osteoporoz riski yüksək olanlar üçün təklif edilir.

D vitamini kalsiumun udulmasına kömək edirmi?

Bəli, D vitamini kalsiumun bağırsaqlardan udulmasında mühüm rol oynayır və onun çatışmazlığı sümüklərin zəifləməsinə və osteoporoz yaranmasına səbəb ola bilər.

İdman sümüklərin möhkəmlənməsinə kömək edirmi?

Bəli, ağırlıq daşıyan idman növləri, məsələn, gəzinti, qaçış, müqavimət məşqləri və yoga, sümük sıxlığını artıraraq onun zəifləməsinin qarşısını ala bilər.