Süni intellekt (AI) o sistemlərə deyilir ki, insan beyninə bənzər vəzifələri yerinə yetirmək qabiliyyətinə malikdir. Bu sistemlər məlumatları təhlil etmək, öyrənmək və hətta qərar qəbul etmək qabiliyyətinə malikdir və tibb, avtomobil sənayesi və ticarət kimi müxtəlif sahələrdə istifadə olunur. Süni intellektin müxtəlif növləri arasındakı fərqləri anlamaq çox vacibdir, çünki bu, insanlara və şirkətlərə bu texnologiyadan ən yaxşı şəkildə istifadə etməyə kömək edir. Həmçinin, hər bir süni intellekt növünün məhdudiyyətləri və nailiyyətləri haqqında məlumatlı olmaq qərar qəbul etmədə təsirli ola bilər. Süni intellekt iki yerə bölünür: zəif süni intellekt – müəyyən vəzifələrin yerinə yetirilməsi üçün hazırlanır, və güclü süni intellekt – insanın əqli qabiliyyətlərini təqlid etməyi məqsəd qoyur.
Zəif süni intellektin (Narrow AI) tərifi
Zəif süni intellekt, həmçinin məhdud və ya ixtisaslaşmış süni intellekt adlandırılır, yalnız müəyyən və spesifik tapşırıqları yerinə yetirmək üçün hazırlanmışdır. Bu növ süni intellektin özünüdərk qabiliyyəti yoxdur və yalnız konkret sahələrdə fəaliyyət göstərir. Başqa sözlə, bu növ AI mürəkkəb işləri yerinə yetirmək və ya bir sahədən digərinə bacarıqları ötürmək qabiliyyətinə malik deyil.
Nümunələr:
- Səsli köməkçilər (Siri, Alexa): Bu köməkçilər mesaj göndərmək, internetdə axtarış aparmaq və ya saat təyin etmək kimi müəyyən işlər üçün hazırlanmışdır və daha mürəkkəb tapşırıqları yerinə yetirmək və ya müəyyən çərçivədən kənarda öyrənmək qabiliyyətləri yoxdur.
- Film tövsiyə sistemləri (Netflix): Bu sistemlər sizin maraqlarınıza əsaslanaraq film tövsiyə edir. Onlar yalnız keçmiş məlumatlarınıza əsasən oxşar seçimləri proqnozlaşdırmaq imkanına malikdir.
- Mobil cihazlarda üz tanıma: Üz tanıma sistemləri istifadəçilərin şəxsiyyətini müəyyən etmək və tanımaq üçün hazırlanmışdır və yalnız bu sahədə fəaliyyət göstərir.
Xüsusiyyətlər:
- Özünüdərk yoxdur: Zəif süni intellektin özünü dərk etmək bacarığı yoxdur və yalnız müəyyən sahələrdə fəaliyyət göstərir.
- Məlumatlarla məhdudlaşdırılmış fəaliyyət: Bu növ süni intellekt yalnız əvvəlcədən müəyyən edilmiş məlumat və göstərişlər əsasında işləyə bilər.
- Məhdud və nəzarət olunan öyrənmə: Zəif süni intellekt adətən fəaliyyət göstərdiyi sahədə performansını artırmaq üçün xüsusi öyrənmə üsullarından istifadə edir.
Güclü süni intellektin (Strong AI) tərifi
Güclü süni intellekt, həmçinin ümumi süni intellekt (AGI – Artificial General Intelligence) adlandırılır və insan kimi anlama və məntiq yürütmə qabiliyyətinə malik süni intellekt növünə aiddir. Zəif süni intellekt yalnız məhdud bir sahədə fəaliyyət göstərdiyi halda, güclü süni intellekt bir çox sahədə çevik və geniş şəkildə fəaliyyət göstərə bilir.
Xüsusiyyətlər:
- Özünüdərk: Güclü süni intellekt öz vəziyyətindən xəbərdar ola bilir və ətraf mühitini tam şəkildə qavrayır. Bu növ süni intellekt insanlara bənzər şəkildə təcrübə və hissləri emal edə bilir.
- Müxtəlif sahələrdə problem həll etmə qabiliyyəti: Zəif süni intellektdən fərqli olaraq, güclü süni intellekt müxtəlif sahələrdə fərqli problemləri həll etmək bacarığına malikdir.
- Biliklərin bir sahədən digərinə ötürülməsi: Güclü süni intellekt bir sahədə öyrəndiklərini başqa sahələrə tətbiq edə və insan kimi müxtəlif təcrübələrdən istifadə edərək problemləri həll edə bilir.
Nəzəri nümunə:
- İnsan kimi hiss edən və mühakimə yürüdən robot: Təsəvvür edin ki, bir robot yalnız xüsusi tapşırıqları yerinə yetirməklə kifayətlənmir, eyni zamanda insan hisslərini və qərarlarını təqlid edə bilir. Bu cür qabiliyyətlər güclü süni intellektin göstəricisidir.
- Ümumi süni intellekt (AGI): Bu növ süni intellekt hələ tam şəkildə yaradılmayıb, lakin proqnozlara görə AGI gələcəkdə insanların bacardığı hər bir işi yerinə yetirə biləcək.
Zəif və güclü süni intellekt arasındakı əsas fərqlər
Bu bölmədə zəif və güclü süni intellektin əsas xüsusiyyətləri və fərqlərini müqayisə edəcəyik. Bu fərqlər bu iki növ süni intellekti daha yaxşı anlamağa və onların gündəlik həyatda və gələcək texnologiyalardakı rolunu daha dəqiq dərk etməyə kömək edəcək.
| Xüsusiyyət | Zəif süni intellekt | Güclü süni intellekt |
|---|---|---|
| Fəaliyyət sahəsi | Məhdud və ixtisaslaşmış | Geniş və ümumi |
| Öyrənmə qabiliyyəti | Xüsusi alqoritmlərlə məhdud | İnsanabənzər öyrənmə |
| Özünüdərk | Yoxdur | Var |
| Uyğunlaşma qabiliyyəti | Az | Yüksək |
| Cari vəziyyəti | Geniş yayılmış və aktiv | Tədqiqat və inkişaf mərhələsində |
Zəif və güclü süni intellekt bir-birindən çox fərqlənir. Zəif süni intellekt adətən müəyyən bir vəzifə üçün hazırlanır və yalnız həmin sahədə fəaliyyət göstərir, məsələn, səsli köməkçilər və ya tövsiyə sistemləri. Əvəzində, güclü süni intellekt bir neçə fərqli sahədə işləyə bilir və daha mürəkkəb məsələləri həll edə bilər. Həmçinin, zəif süni intellektin öyrənmə qabiliyyəti məhduddur və yalnız müəyyən şərtlər daxilində düzgün işləyir, lakin güclü süni intellekt insan kimi öyrənə və bilikləri bir sahədən digərinə ötürə bilir. Özünüdərk baxımından zəif süni intellekt şüursuzdur və qərarlarını nəzərdən keçirmək qabiliyyətinə malik deyil, halbuki güclü süni intellekt şüurlu qərarlar qəbul edə bilər. Bundan əlavə, zəif süni intellekt bu gün texnologiyada geniş istifadə olunur, güclü süni intellekt isə hələ də tədqiqat və inkişaf mərhələsindədir və real dünyada tam istifadəyə hazır deyil.
Güclü süni intellekt təhlükəlidirmi?
Baxmayaraq ki, güclü süni intellekt hələ tam şəkildə yaradılmayıb, lakin onunla bağlı ciddi narahatlıqlar mövcuddur. Belə mütəxəssislər kimi Elon Musk və Stephen Hawking xəbərdarlıq etmişlər ki, bu texnologiya o qədər inkişaf edə bilər ki, insanın nəzarətindən çıxsın və bəşəriyyət üçün təhlükə yaratsın. Əsas narahatlıq ondan ibarətdir ki, görəsən güclü süni intellekti nəzarətdə saxlamaq və onun yanlış məqsədlərlə istifadəsinin qarşısını almaq mümkündürmü?
Daha ətraflı: AI Qarşısında Təhlükədə Olan Əsas Məşğuliyyətlər
Bununla yanaşı, etik və hüquqi problemlər də diqqət mərkəzindədir – məsələn, süni intellekt səhv qərar verdikdə kim məsuliyyət daşıyacaq? Bu kimi suallar gələcəkdə süni intellektin inkişafı ilə daha da aktuallaşacaq və ətraflı araşdırılmaya ehtiyac duyacaq.
Zəif və güclü süni intellektin hazırkı və gələcək tətbiq sahələri
Zəif və güclü süni intellekt fərqli tətbiq sahələrinə malikdir. Zəif süni intellekt, müəyyən vəzifələrin yerinə yetirilməsi üçün hazırlanmış olduğuna görə, bu gün bir çox sənaye sahəsində geniş istifadə olunur. Məsələn, sənayedə fabriklərin avtomatlaşdırılması və anbarların idarə olunması, tibbdə xəstəliklərin diaqnostikası və həkim qərarlarının dəstəklənməsi, elektron ticarətdə tövsiyə sistemləri və çatbotlar vasitəsilə istifadə olunur. Nəqliyyatda isə avtonom avtomobillər və nəqliyyat axınının idarə edilməsi sahəsində tətbiq edilir. Güclü süni intellekt isə hələ tədqiqat və inkişaf mərhələsində olsa da, gələcəkdə böyük dəyişikliklərə səbəb ola biləcək potensiala malikdir. Bu növ süni intellekt, qlobal proseslərin proqnozlaşdırılması, iqtisadiyyat və siyasət kimi sahələrdə mürəkkəb qərarların qəbul edilməsinə dəstək, eləcə də fövqəladə hallarda – məsələn, böhran vəziyyətlərində və ya kosmik səyahətlər zamanı insanlara yardım məqsədilə istifadə oluna bilər.
Sizin rəyiniz