Xəstəliklər və Vitamin çatışmazlığından qorunma yolları

Vitaminlar bədən üçün vacib birləşmələrdir və ümumi sağlamlığın qorunmasına, orqanların düzgün işləməsinə kömək edir. Bu qida maddələri, kiçik miqdarda olsa da, enerji istehsalı, immun sisteminin gücləndirilməsi və dəri və toxumaların sağlamlığının qorunması kimi müxtəlif bədənin funksiyalarında həyati rol oynayır. Hər hansı bir vitaminin çatışmazlığı, orqanların funksiyasına mənfi təsir göstərə bilər və müxtəlif problemlərin yaranmasına səbəb ola bilər. Bu məqalədə vitaminlərin rolu, onların bədəndəki çatışmazlığının təsirləri və bu vitaminlərin çatışmazlığına səbəb olan amillər müzakirə ediləcəkdir.

Vitamin çatışmazlığından yaranan xəstəliklər

1- Vitamin A çatışmazlığından yaranan xəstəliklər

Vitamin A çatışmazlığı bir neçə ciddi xəstəliyə səbəb ola bilər, xüsusən göz funksiyası və immun sisteminə zərər verir. Vitamin A çatışmazlığından yaranan bəzi şərtlər bunlardır:

• Gecə korluğu: Vitamin A çatışmazlığı işıqsız mühitdə görmənin azalmasına səbəb olur və buna "gecə korluğu" deyilir.
• Kornea quruluğu və zədələnməsi (Xeroftalmia): Bu xəstəlik, vitamin A çatışmazlığı nəticəsində gözlərin qurumasına və kornea zədələnməsinə səbəb ola bilər. Şiddətli hallarda daimi korluğa səbəb ola bilər.
• İmmun sisteminin zəifləməsi: Vitamin A immun sisteminin düzgün işləməsi üçün vacibdir. Onun çatışmazlığı infeksiyalara qarşı dözümsüzlüyə səbəb olur.

2- B Vitaminləri çatışmazlığından yaranan xəstəliklər

B qrup vitaminləri bədənin düzgün işləməsi üçün əhəmiyyətlidir. Bu vitaminlərin çatışmazlığı aşağıdakı ciddi xəstəliklərə səbəb ola bilər:

1. Vitamin B1 (Tiamin) çatışmazlığı:
   • Beri-Beri: Bu xəstəlik əzələ zəifliyi, ürək və sinir problemlərinə səbəb olur.
   • Wernike-Korsakoff sindromu: Xüsusən alkoqol asılılığı olan şəxslərdə yaddaş pozğunluğu və sinir problemlərinə səbəb olur.
2. Vitamin B2 (Riboflavin) çatışmazlığı:
   • Ağız künclərində çatlar: Bu, dilin iltihabı və gözlərin quruluğu ilə müşayiət olunur.
3. Vitamin B3 (Niasin) çatışmazlığı:
   • Pellagra: Dəri yaraları, ishal və zəka zəifliyi ilə müşahidə olunur.
4. Vitamin B6 (Piridoksin) çatışmazlığı:
   • Depressiya, immun sisteminin zəifləməsi və əsəbilikə səbəb olur.
5. Vitamin B9 (Folat) çatışmazlığı:
   • Megaloblastik anemiya və nöral boru defekti.
6. Vitamin B12 (Kobalamin) çatışmazlığı:
   • Pernisioz anemiya, sinir pozğunluqları və ciddi yorğunluq yaradır.

3- Vitamin C çatışmazlığından yaranan xəstəliklər

Vitamin C çatışmazlığı skorbüt xəstəliyinə səbəb olur. Bu xəstəlik, bədənə kollajen istehsal etməkdə çətinlik yaradır. Əlamətləri bunlardır:

• Diş əti qanaması: Diş əti şişir və qanayır.
• Ümumi zəiflik: Əzələ zəifliyi və yorğunluq.
• Yaraların gec sağalması: Bədən zədələri bərpa etməkdə çətinlik çəkir.
• Tez-tez göyərmələr: Bədəndə asanlıqla şişkinlik və qanama baş verir.

4- Vitamin D çatışmazlığından yaranan xəstəliklər

Vitamin D çatışmazlığı sümük və skelet sisteminə ciddi təsir göstərir:

1. Raşitizm (uşaqlarda): Vitamin D çatışmazlığı uşaqlarda sümük zədələnməsinə və ayaqların deformasiyasına səbəb olur.
2. Osteoporoz (böyüklərdə): Böyüklərdə sümük sıxlığının azalması və sümüklərin qırılma riskinin artmasına səbəb olur.

5- Vitamin E çatışmazlığından yaranan xəstəliklər

Vitamin E çatışmazlığı aşağıdakı problemlərə səbəb olur:

1. Əzələ zəifliyi: Bədənin hərəkətində çətinliklər, koordinasiya problemləri.
2. Görmə problemləri: Görmə itkisi və göz zədələnməsi.
3. Sinir hüceyrələrinin zədələnməsi: Sinir sistemi pozğunluqları, yaddaş və koordinasiya problemləri.

6- Vitamin K çatışmazlığından yaranan xəstəliklər

Vitamin K çatışmazlığı qan laxtalanması və sümük sağlamlığını təsir edir:

1. Qan laxtalanma problemləri: Qan axınının normal olmaması, qanama riski.
2. Anormal qanaxmalar: Qanama çoxluğu və bədənin müxtəlif hissələrində qanaxmaların müşahidə olunması.
3. Sümük qırılma riskinin artması: Vitamin K çatışmazlığı sümük sıxlığını azaldır və qırılma riskini artırır.

Bu xəstəliklərin qarşısını almaq üçün vitaminlərin lazımi miqdarda qəbulu çox vacibdir.

Kimlər Vitamin çatışmazlığına meyllidir?

Müxtəlif səbəblərə görə vitamin çatışmazlığına məruz qalan insanlar, vitaminləri və qida maddələrini düzgün qəbul etməyə xüsusi diqqət etməlidirlər. Aşağıda bu qruplar haqqında bəzi məlumatlar verilmişdir:

1. Düzgün pəhriz izləməyənlər: Müxtəlif və balanslı qidalanmayan, xüsusən də meyvə, tərəvəz və vitaminlə zəngin qidaları qəbul etməyən şəxslər vitamin çatışmazlığına məruz qala bilərlər.
2. Yaşlılar və xroniki xəstəliklərdən əziyyət çəkənlər: Yaşın irəliləməsi və xroniki xəstəliklər (məsələn, şəkərli diabet, ürək xəstəlikləri və ya həzm problemləri) bədənin vitaminləri sorğulama qabiliyyətini çətinləşdirir. Bu səbəbdən yaşlılar vitamin çatışmazlığına daha çox meyllidir.
3. Hamilə və əmizdirən qadınlar: Hamiləlik və əmizdirmə dövründə bədənin vitaminlərə olan ehtiyacı artır. Vitamin çatışmazlığı həm ananın, həm də körpənin sağlamlığını mənfi təsir edə bilər.
4. Həzm problemləri olanlar: Seliak xəstəliyi və ya Crohn xəstəliyi kimi xəstəliklər vitaminlərin bədəndə düzgün mənimsənilməsini maneə törədir. Bu səbəbdən bu problemlərdən əziyyət çəkənlər vitamin çatışmazlığına daha meyllidirlər.
5. Vegetarianlar və veganlar: Bitki mənşəli pəhriz və ya vegan dieti izləyənlər, xüsusən B12 vitamini, dəmir və vitamin D çatışmazlığına daha çox meyllidirlər.

Bu şəxslər pəhrizlərinə daha çox diqqət yetirməli və ehtiyac duyulduqda vitamin əlavələrindən istifadə etməlidirlər.

Vitamin çatışmazlığından qorunma yolları

Vitamin çatışmazlığının qarşısını almaq üçün ən vacib addım balanslı və müxtəlif qidalanma pəhrizinin izlənməsidir. Pəhrizdə meyvələr, tərəvəzlər, zülallar və vitaminlə zəngin qidalar yer almalıdır. Ehtiyac olduqda, vitamin əlavələrinin istifadəsi faydalı ola bilər, amma bu yalnız həkim nəzarətində edilməlidir ki, artıq qəbulun və yan təsirlərin qarşısı alınsın. Bundan əlavə, vitamin D-nin günəş işığı ilə təbii şəkildə alınması, sümük sağlamlığı üçün vacibdir. Nəhayət, bədəndə vitamin səviyyələrini düzgün təmin etmək üçün mütəmadi olaraq qan analizləri etmək və vitamin vəziyyətini yoxlamaq, çatışmazlıqların qarşısını almağa kömək edə bilər.